Baş nazirin pulsuz təhsil istəyən tələbələrin terrorist rəftarı gördüyü bu ölkədə təkrardan pulsuz təhsili qiymətləndirməyə başladığı, “birlik və birliyə hər zamanki kimi heç ehtiyac eşitmədiyimiz bu günlərdə”, sağ olsun Əli Atif Bir, bir yazını gözümüzə saldı. Murat Çətinin “Pulsuz AM Ədalətsizliyi daha da artırar” başlıqlı yarı məntiqli, yarı çox komik yazısını paylaşan Əli Atif Bir ayrıca “imzam görünsün çəkərəm” deməyi də laqeyd yanaşmamış.Pulsuz təhsil uzun uzun müzakirə edilməsi lazım olan bir mövzu, buna görə yalnız Çətinin yazısının bəzi qisimlərini eleştireceğim bu yazıda. Bəy-əfəndi “Həyatda heç bir şey bedava deyil” demiş, və sonuna bunu söyləyərkən aldığı zövqü qat qat artıran bir nida qoymuş. Yəni adam o qədər xoşbəxt ki Ey adəm övladı! Təhsil hadisəsinin iqtisadi istiqamətlərini araşdırarkən bəşəri sərmayəyə azca istinad belə etməmək, bəlkə də nə olduğunu bilməmək cahillikdən də kənar tərbiyəsizlikdir. Nələrə nə pulların xərcləndiyi dövlət kassasından layiq olduğu payı almağa çalışan şagirdə üstü bağlı “zəli” demək də başqa bir şeydir, amma dergimiz hər nə qədər ölkədəki ən azad platformalardan biri olsa da, qanunlara zidd işlər etmədiyimiz üçün o şeyin nə olduğunu deyə bilməyəcəyəm. Şəxs istəsə buluşuruz, üzünə deyərəm.
“Amma bütün qış yanmayan qızdırıcı üçün də, təpəsinə yağış yağan sinif üçün də, boş keçən dərs üçün də, dövlət universitetlərinin şagirdlərindən az qala barmağını oynadan görmədim.”
Vay anasını sayın tamaşaçılar! Ortalama bir vəqf universitetinin onda biri olan yemək qiymətlərinə 25 qəpik artım quruluşlunca ayağa qalxan dövlət universiteti tələbələri, Murat bəy universitetlərini ziyarət etdiyində derstelermiş yəqin. Murat Çetin bu hadisəni belə açıqlayır: “içdən içə bilirlər ki, nə qədər versən, o qədər götürərsən”. Bunu ölkədəki əyri nizamın tənqidi olaraq etsə gedib əlini öpürəm, ancaq bunu “onsuz da az belə verirsən, daha nə danışacaqsan” bənzəri ifadələrlə davam etdirdiyi üçün susuram.
Buraya da baxaq, sonra açırıq:
“Xüsusi universitetdə oxuyan və” öz pulunu özü üçün xərcləyən “şagird aldığı xidmətin həm” qiymət “həm də” keyfiyyet “sinə diqqət edərkən,” başqasının pulunu (vergi mükəlləfi) başqası (şagird) üçün xərcləyən “dövlət” heç bir şeyə “diqqət etməməkdədir.
Öğrencilerse necə olsa pul “öz ciblərindən çıxmadığı” üçün və gələcək də “naməlum” olduğu üçün kalitesizliğe boş verməkdədirlər.
Bu şərtlər altında, xüsusilə Türkiyə kimi inkişaf etməkdə olan bir ölkənin, onsuz da çox məhdud saydakı vergi ödəyicilərinin qıt imkanlarını, ali kimi çox xərcli bir sahəyə sərhədsiz və ölçüsüz köçürməsi mümkün ola bilməz. ”
· Buradan çıxara biləcəyimiz bir neçə nəticə var:
· Tələbəsı, və ya ailəsi heç vergi vermir.
· Yükseköğretimin ölkənin “indi” si və ya gələcəyi üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur.
· Dövlət universiteti tələbələri qətiliklə öz cinayətləri olan fakirlikleri səbəbiylə həm dövlətə yük olurlar, həm də utanmadan pulunu çatar çatar ödəyən və təhsili qətiliklə bu kasıb piçler daha çox haqq edən vəqf universiteti şagirdlərinin aldığı keyfiyyətdə təhsil istəyirlər. Yox ya?
Hanı bir insan həyatında heç çətinlik çekmemiş ola bilər. Bir insan iqtisadiyyat bilmir ola bilər. Bir insan empati edə bilmir ola bilər. Bir insanın məntiq qəbulu sıfır ola bilər, hətta bu insan ciddi ciddi geri zəkalı da ola bilər. Amma bir insan bu qədər də Yavşak olmasın be kardeşim. “Hər şeyin bir əvəzi vardır” faktı elə deyil Bebişim. Hər şeyin bir əvəzi olması, və həyatın həqiqətən də insan təbiətinə uyğun olaraq mütləq bərabərlik deyil bərabər imkanlar üzərinə gedən kapitalist sistemə daha yaxın olması belə bir şey deyil. Hər nə qədər bəzi imkanlara sahib olmayan insanların bir qisminin öz günahı olduğunu qəbul edə biləcək olsaq da iqtisadi məntiqlə, bu qisim o qədər böyük bir qisim deyil, çünki ictimai şərtlər tək ölçülü deyil. Murat bəy kimi değerlendirebilmemiz üçün belə bir mühit olması lazımdır:
Əlimizdə əvvəli və sonrası olmayan tək bir nəsil var. Bunların hamısı eyni nöqtədən başlamışlar, və bəziləri daha irəliyə getmiş, bəziləri geri qalmış. Belə də Murat’cığım, canımı ye. Belə dediyin zaman bərabər imkanlar varmış, və bəhs edilən təməl bir ehtiyac olsa insanlar öz həyat formalarını tamamilə özləri təyin üçün mövzu haqqında stabil tutulabilirlermiş deyərik.
Ancaq çox təəssüf ki Murat Beyin bəhs etdiyi mövzu bu deyil. Bu: hər kəs də Ferrari almaq istəyir, amma hər kəs ala bilməz, ödədiyi qiymətə görə dəyişər. Bəli, dəyişər. Məsələn mən də Ferrari almaq istəyirəm, amma əlimdə o qədər “cavab” olmadığı üçün alamam. Yenə də mənim o Ferrarinin ala bilməmə aydın ola bilər və mövcud şərtlərdə qismən haqlı olaraq görülə bilər. İki səbəbi var: bu ankı durumumla bu avtomobili almaq üçün çox yüksəkdən atmışımdır, yəni talebimin məntiqi və qarşılığı yoxdur, ikincisi isə, o avtomobil mənim əsas ehtiyacım deyil. Yəni kimsə “Ferrari ala bilmədiyi” üçün ölməz, həyati bir çətinlik çəkməz, və ya ətrafındakı həyat standartında fədakarlıq etmək məcburiyyətində qalmaz. Buna görə çox normaldır mənim Ferrari ala bilməmək. Təbii ki istəməm də çox normaldır, amma ala bilməmə ala çox çox daha normaldır, buna görə ortada düzəldilməsi lazım olan bir mövzu yoxdur.
Təhsil isə elə deyil, bir təməl ehtiyac. Həm həyat şərtlərini irəli aparmağı ictimai mənada daha çox haqq edəcək təchizatlı bir fərd olmaq üçün, həm də ən sadəsindən iş müraciəti etdiyimizdə bizə “nə mezunusun” deyə soruşduqları, nə etmişik, nə etmişik deyə baxdıqları üçün əhəmiyyətlidir. Təhsil almayan bir insan ya yaşaya bilməz, ya da ətrafının həyat standartları çox ciddi fədakarlıqlar edib yaşadığı çətinlikləri bir sonrakı nəsilə aktarmakla lanetlenir. Holdinq müdiri uşaqları oxumur, gül kimi yaşayırlar deyən olsa ağızına patlatırım təbii ki. Sosializmlə daha çox əlaqələndirilən təhsilin pulsuz olması məsələsi əslində tam tərsi, kapitalizmə daha yaxındır. Çox sadələşdirmək istədiyim üçün anlayış qarışıqlığı, tərif pozuqluğu ola bilər, amma bu axmaq yazını şərh etmək üçün belə olması lazımdır: sosializm sizə balıq verir, kapitalizm isə qarmaq verir. Balıq tutmasını öyrənmək də, tutmaq da, yemək də sizə qalmış. Bu səbəbdən başqa bir əleyhdar nümunə ola biləcək “sıfırdan təpələrə çıxan oxumamış vətəndaş” da inanın sıfırdan təpəyə çat deyə çıxmır. Təhsil əskikliyi olduğu üçün bunu hələlik “ictimai-kobud-qüvvət” deyə biləcəyimiz bir eforla, və ya başqa şəkildə bağlayır, və təhsili alan adamdan çox daha çox əmək xərcləməsi lazımdır. Yəni Murat’cığım, kapitalist fikirlərlə genişlətdiyi yazında anlamadığı bir şey var: təhsil qarmaq. Olta olmadan da balıq tuta bilərsən, ancaq ya kafi sayda balıq tuta bilmək üçün anan ağlayana, canın çıxana qədər məşğul olmaq və bunu hər gün təkrarlamaq lazım olacaq, ya da göstərdiyin səy ortalamanın bir az üstündə də olsa səni aç buraxacaq. Hər kəsin təhsil almağa haqqı var, bu doğru, ancaq eksik. Hamısı bu olacaq: hər kəsin keyfiyyətli bir təhsil almağa haqqı vardır. Yəni “bu pula bu qədər olar” demək yerinə, dövlət universiteti şagirdlərini təhsil sisteminin hər kəs üçün uyğun və keyfiyyətli hala gətirilməsi üçün məşğul olmağa təşviq etmək daha məntiqli deyilmi? Çünki kimsə sizin cibinizdən çıxacaq olan pulla Ferrari almağa işləmir o universitetlərdə.
İstanbulda bir dövlət universitetində kiradan cibinə qalan 100 manat pulla dolanmağa çalışan və “aman, dəyər mi buna” deyib çəkib gəlməyən şagirdə “sən də okumayıver” mi deyəcəyik, yoxsa yaşadığı çətinliyin qətiliklə öz çətinliyi olmadığını qəbul edib onun da bərabər imkanlara olmasa belə bərabər imkanlara sahib olması üçün mi məşğul olacağı. İnsanlığınızı vicdani bu dövrdə bu təyin edir, qüsura baxmayın. Verdiyim nümunə duzu qurularaq şişirtmə gələ bilər, ancaq bir neçə dənə bu səviyyədə və ya az qala bu səviyyədə olmaq üzrə olan insanı şəxsən tanıyıram və hələ çalışırlar. Etiraz da edirlər, amma etiraz etmənin, haqlı şəkildə etiraz etmənin belə sizi həbsə attıracağı bir mühitdə etiraz qazanmayanları belə anlaya bilirəm. Çünki yandakı kabinde sıçsa öləcəkmiş kimi davranıb tualet kabinlerinden birində tualet kağızı bitmiş deyə özünün bir gündəlik əyləncə puluna bir ay çalışan vəzifəlini danlama haqqını özündə görən şagird terrorist rəftarı görməz. Hətta işi abartırsa o vəzifəli işdən belə atılar. Amma arxasında heç bir iqtisadi dəstəyi olmayan, bəlkə aylar boyunca oxuyarkən çalışa bir iş axtarıb tapa bilməyən və ya universitet birinci sinifdə olmasına baxmayaraq “ən az üç il təcrübə istəyirik” kimi axmaq sapan bəhanələrlə geri çevrilən “ikinci sinif” vətəndaş bərabər imkan deyil, bərabər haqq istədiyində terrorist rəftarı çox də görə bilir. Ona etiraz etmə, buna etiraz etmə … iştirakçı da başımıza bəla oldu amına koyim. Çox geniş gazeteyiz, başımıza görə danışarıq başı həqiqətən gözəl baş, o başdan mən də istəyirəm amma, müdafiə etdiyini iddia etdiyin şeylərin tam tərsini edib “buna da etiraz etməyin” desən və bunu əsassız, axmaq və təhqirə çatan şəkillərdə açıqlasa biz də sənə “buna da axmaq sapan şərhini əlavə artıq “demək məcburiyyətində qalırıq.
Gələk zəli şagird məsələsinə. Diyanət İşləri Başkanlığı büdcəsinin bir neçə nazirliyin bilməm neçə qatı olduğunu, ölkədə sünni müsəlman ibadətinin dəstəklənməsi mövzusundakı problemlərin digər mövzulardakı problemlərin yanlarına belə yaklaşamayacağını hamımız onaylıyoruzdur sanaram. Bu mənim ifam deyil, iqtisadi məlumatlar və ölkə şərtləri bunu göstərir. Bu ölkədə insanlar donaraq, aç qalaraq, boğularaq, əzilərək ölürlerken dəlilər kimi inanca investisiya etmək belə tək başına yetər əslində vəziyyəti açıqlamaq üçün. Sən madam sanki şagirdin ailəsi və ya özü heç vergi vermirmiş kimi “mənim vergimle onu okutuyorsunuz L” ədəbiyyatı edirsən, mənə bunu açıqla. Sən mənim verdiyim vergiyle maliyyəyə edilən imamın oxuduğu xütbəni dinləyirsən Cümə günü, buna heç etiraz etmirsən. Halbuki mən məscidə getmirəm, namaz kılmıyorum, vəz dinləmirəm, diyanəti axtarıb fətva istəmirəm. Yəni qısaca bu imkanları heç çəkməyən, amma mənim vergimin ən əhəmiyyətli qisimi bura gedir, büdcəsi belə. Hadi mənə bunu açıqla deyəcəyəm amma sabredemeyeceğim, mən açıqlayacağam.
Ölkədəki “əlaqəli” seqmentin belə çoxunun istifadə etmədiyi gərəksiz dərəcədə inkişaf etmiş imkanları ağla xəyala sığmayacaq nisbətdə daha da inkişaf etdirmək üçün xərclənən pul üzündən milyonlarla insan işsiz, aç, təhsilsiz. Onsuz da ortalıq sırf savab balı qazanmaq üçün məscid etdirib ölkəyə bir iştirak etdiyini sanan kodamanlarla dolu. Evimin dibində iki min nəfərlik məscid var, camaatını bilirəm, iyirmi adam, və hələ o məscidi genişləndirir da genişletiyorlar. Yəni dini təməl bir ehtiyac olaraq qəbul etsək belə, inanc üçün indiyə qədər edilmiş investisiyaların genişləndirilməsi kimi buraxın “təməl ehtiyacı”, ucundan-küncündən-ehtiyac belə yox. Be amına qoyum, mən bu pulu niyə verirəm vergimin çox böyük bir qisimiylə? Və ya mafyalaşmış, başıma bir şey gəlməsin deyə səmt adı belə verə bilməyəcəyəm bu məscid dərnəyi, evimin aşağısında lisey edilməsi üçün hazırlanmış binayla əlaqədar yerli rəhbərliyə təzyiq edərək, “qızlarla kişilər eyni mühitdə oxuyacaqlar” deyə (bəli, şəxsən kulaklarımla eşitdim, argümana (!) Şahid oldum ) proyekti ləğv etdirir və 100 metr diametrindəki sahədə o yerə üçüncü bir Quran kursu qurulur?
Həqiqətən yatacaq yeriniz yox lan, iyrənc, kokuşmuş, Yavşak insanlarsınız. Milyonlarla insan ac, işsiz, eğitimsizken və bu vəziyyətin pisə getməsinə gətirib çıxaracaq hər pox yeniyorken “pulun yoxsa sən də oxuma qardaşım, hər şeyin bir əvəzi var” demək necə ağırınıza getmir? O insanın pulu səbəb yoxdur, düşünür musun? Sən belə dediyin üçün yox. Ali sahəsini dövlətin kürəyində bir yük olaraq gördüyün, amma əsl dövləti istismar edən sünni müsəlman seqment oturduğu yerdə zövqdən Çıldırın deyə lazım olan miqdarın milyon qatı edilən xərclər olduğunu görmədiyin üçün. Əslində görmədiyin üçün deyil, ya başqa hesabların olduğu üçün, ya da söyləməyə götü yemədiyi üçün.
Birazca insan olun.
Yusuf S.
Leave a Reply