Gülən yenə çox xarab bir qrammatika və məntiq Səhvləriylə dolu bir danışma etdi. Hər zamanki kimi ağlamanı da laqeyd yanaşmadı hönkür-hönkür. Yenə eyni məsələ: “Qürbətdə qəhvə içməyi belə darıxıram, xidmətçilərinin Türkiyədən milyonlarla manat paramla çat deyə istədiyim qədərini getirtebileceğim Türk qəhvəsini etsə də fayda etmir. Mən özüm üçün heç bir şey istəmədim, 9 villalık kompleksi yoldaşlar götlerine soxurlar, çox xoşlarına gedir. Yoxsa mən daxmada yaşayıram, kimsə də mənə tanrıymışım kimi davranmır. “
Çıxışın xülasəsi budur. Ancaq bunun üstündə mənim başımda nələr canlanır nələr. Məsələn Fəthullah Gülənlə müsahibə etmiş olsam necə edərdim deyə düşünərəm. Hanı mütləq ki yavşamadan, Şəxsiyyətimizə taviz vermədən edəcəyiksə. Əvvəlcə üstümü tapmaq o möhtəşəm zövq-ü səfa kompleksinə girərkən, mobil telefonumu təslim etməm. Çünki lazım olsa “Yusuf is @ Fəthullah s Crib” deyə check-in edərəm Foursquare’den, hava da olar. Əvvəldən anlaşırım, Fəthullah Bəy deyə xitab edirəm və istədiyim sualı soruşaram. Bir miqdar camaat görmüş bir insan olaraq bu kəslərin nələr edə biləcəklərini bildiyimdən ötəri əvvəldən “10 dəqiqədə bir Aramazsan yoldaşlarım polisə xəbər verəcəklər” deyərəm. Çünki istədiyim sualı soruşaram. Mühit uyğunsa belə bir reportajı bərabər şərtlərdə, bərabər xüsusiyyətlər daşıyan iki kresloda edərəm. Bəzi jurnalist (!) Yoldaşlar kimi huşu içində boyumu bükmək.
Əvvəlcə, jurnalistika məntiqindən baxsaq, təbii ki belə bir müsahibə almaq mənim Karierimin, Unum, jurnalın bilinirliğine qatqı təmin edə bilər. Amma hadisəni bir az somuta töküb iqtisadi dəyişənlərin sıyırdığımız zaman yapılası bir reportaj deyil. Amma edilsə, edilmək istənsə və ya yapılabilirse, eynilə də yuxarıda təsvir etdiyim şəkildə sağlam bir şəkildə yapılabilirse ancaq o zaman Fəthullah əmi təmizə çıxar. Çünki bu halıyla hər şəkildə qorxunc, hər şəkildə qaranlıq və soyuq. Bu linkdəki yazıya bir nəzər salın, bu adamı sevimli görən gözlər tərəfindən təsvir edilmiş hər şey, bir də hadisənin gerçək qisimini xəyal etməyə çalışın. Möcüzələr addedilen, fövqəlbəşər bir mövqeyə soxulan bu adam tanrı deyil də nədir? Təəssüf ki, ölkəmizdəki təsiri mövzusunda belə. Prezidenti olsun, baş nazir olsun, bir dəfə qalxıb da mənə Yusuf, Ankaraya heç uğramıyorsun, oralar nəmlidir, tərləri, gəl bir çayımızı daxili dedilər mi? Abdullah Gül mənə bir dəfə Twitterdən mention filan atdı mı? Bəyəndiyi bir esprime “fav” basdı mı, mənə DM’den getdi mü? Dövləti, bu səbəbdən də ölkəni təmsil edən ən yüksək mövqedəki iki adam qalxır, mədhiyyələr mi deyərsən, kədərli təsvirlər mi deyərsən, könüldən zənglər mı deyərsən … E siz niyə oradasınız? Xoca Əfəndi (bu nöqtəyə bir sonrakı bənddə gələcəyəm) gəlsin, ölkəni idarə tək başına. Onsuz da çoxumuz istəsək də, istəməsək də qismən onun buyurduğu kimi yaşamır bilirikmi?
Daha iki cümləni yan-yana gətirə bilməyən, zamanında ağlayıb yağlayıp çox təqibçi toplamasından başqa bir xüsusiyyəti olmayan, ölkəyə və dünyaya faydadan çox zərəri olmuş insanlara “əfəndi” sifəti taxmaq nə də çox sevirik … Bunun ictimai mənasını da açaq. İngilis danışılan ölkələrdə Hz. İsaya “Lord” deyilir. Buradakı Lord ifadəsini soyluluk ifadə edən unvanla qarışdırmayaq. Buradakı Lord, “əfəndi” deməkdir, Xristianların bir qisimi isə Hz. İsanı tanrı addederler. Eyni notasyon Ərəbcədə da var. “Rəbb” sözü də “əfəndi” mənasını verər, və İngiliscədə istifadə edilən “Lord” sözü ilə eyni məzmun daxilində istifadə “normalda.” Ancaq, Ərəbcə və Türkcə ilə əlaqədar (ölkəmizə ümumiləşdirmənin çalışıram) belə bir problem var. Hz. Məhəmməd deyərkən “peyğəmbər əfəndimiz” və ya “əfəndimiz” istifadə olunur. Çox Müsəlman salavat da gətirər. “Rəbb” ifadəsi isə günümüz dilində yalnız Allah üçün istifadə edilir, istisnalar qaydaya nə etsələr etsinlər, bu an mövzumuz deyil. Ancaq, “əfəndimiz” ifadəsi çox yaxın bir zamana qədər (keçən ilə qədər filan demirəm, əsrlər əsasında düşünək) “Rəbb” şəklində istifadə edilmiş, həmişə deyil, əksəriyyətlə “Allah” nəzərdə tutulmuşdur. Kitabı sistematik və lazım olduğunda literal, lazım olduğunda figüratif olaraq qəbul edən deyil, Sünnəyə çoxca sıxlaşan Osmanlı mədəniyyətinin bunda təsiri təbii ki qaçınılmaz olmuşdur “deyə təxmin edirəm.” Əlimizdə çox kifayət qədər məlumat də yox bu terminologiya fərqinin meydana gəlməsi mövzusunda. Nəysə, dil yaşayan bir varlıqdır, təsirlənər və təsir edər. Bu səbəbdən Fəthullah əmi bu ankı təqibçilərinin gözündə “Tanrı” deyilsə də “tanrı” dır. Ya da “tanrı” belə deyilsə “peyğəmbər və tanrı / Tanrı arası” varlıqdır. Heç olmasa peyğəmbərdir. Cəmiyyətdə istifadəsi şəkliylə “Hz.” İfadəsi də buna işarə edir.
Əslində “Hz.” İfadəsi “hörmətli” mənasını verər. Mənə Hz. Yusuf desəniz Hörmətli Yusuf demiş olursunuz yəni, basdığım daş pambıq kimi ayaq izim absorbe etmir, çəkinməyin. Ancaq xüsusilə doksanlardan əvvələ qədər (buraları müxtəlif qaynaqlardan daha əvvəl etdiyim araşdırmalara görə yorumluyorum, çünki 1988 ildə anadan olmuşam, sonrakı nümunələr şəxsi təcrübəmlə də ola bilər) xalq arasında “Həzrəti” ifadəsinin ölkəmizdə az qala hər zaman yalnız peyğəmbərlər və zamanında ətrafında yaşamış insanlar üçün istifadə edildiyini görürük. O zamanlar övliya mədəniyyəti çox yerləşmiş bir mədəniyyət də deyil. Dini meydana gəlmələr bir az da rəsmi ideologiya səbəbiylə zəifləmiş olduğu üçün övliyaları sevimli tonton ağalar olaraq nitelendirildikleri, bir az da yazılı qaynaqların xaricində əfsanələrdən də güc alan filmlərlə idarə edilir. Ancaq xalq arasında dini bayramlar və üç aylar xaricində çox məşhur olaraq istifadə edilən bir mövzu deyil. Doksanlarda buna bir sıxlaşma görürük, yeni təriqətlər ortaya çıxır, var olanlar özlərini müəyyən etməyə başlayırlar. Daha sonra övliyalar üçün normalda də istifadə edilən “x həzrətləri” qəlibinin sıxlaşdığını, hətta bir çox yaxın çağ dini əsərində iştirak etməyən yeni övliyalar türetilip adlarının sonuna “həzrətləri” ifadəsinin daxil görürük. Və ya təriqət örneğindeki kimi 19.-20. Əsrdə onsuz da çıxarılmış övliyaları diqqətə çarpan olaraq “edildiyini” görürük deyək. Səid Nursiyə yüklənən “azizlik” mərtəbəsinə heç girmirəm belə. Nəysə … Bu izah etdiklərimiz bir çoxu İslamın tək “ölçülə / qiymətləndirilə” qaynağı olan Quranda (ki böyük ehtimalla ilk yazıldığı halından çox çox dəyişik bir halını oxuyur olsaq da) və bu səbəbdən İslamın özündə iştirak etməsi gözlənilməyəcək inkişaflar olsa da, xüsusilə ölkəmizdə vəziyyət belə. Buna görə Fəthullah Gülənin dönmemesinin bir səbəbi “ölümü gözləyir olması” ola bilər. Çünki artıq yaşamayan və bu səbəbdən “ölçülə / qiymətləndirilə” də olmayan bir insana daha asan sifət yükləyə, haqqında daha asan əfsanə izahatları edə bilərsiniz. Yəni Fəthullah Amca’ya bu an Xoca Əfəndi həzrətləri deyilir olsa da, indiki vaxtda ölkəmizdə istifadə edilən şəkliylə “həzrət” ola şərtlərini tam olaraq yerinə yetirmiş deyil. Həm həqiqi mənada deyil, həm təqibçilərinin özünü elə təyin İçlərinin tam olaraq rahat edəcəyi qədər deyil “kimi.”
Nəysə. Mən Fəthullah Beyin son şərhlərini bu şəkildə qiymətləndirirəm: Fəthullah Gülən Çevrilişçilərdən ikisi olduğunu ictimaiyyət qarşısında təkrar isbat etdi. Ifadələrindən çıxarılması çox çətin olmayan bir şey var: ortada bir plan, geniş əhatəli bir proqram, bir “yol” var, və Gülən bu yolun zərər görməsini istəmir. Bunu bir “yol” olaraq xarakterizə etməsi isə ölkə səviyyəsində bir “dəyişiklik” ifadə edir. Yəni indiyə qədər “the Camaat” in təsirini hiss də ölkədə “hələ olmamış, amma olacaq” şeylər var demək bu. Dövlət və iqtisadiyyat içərisindəki güc tarazlıqlarının dəyişməsindən də bu hələ olmamış dəyişikliyin bəlkə bir rejim, bəlkə bütünlüklə bir “heyət” mübadiləsi və o dəyişmədən sonrakı sabit və “the Camaat” tərəfindən qəbul edilə bilər bir yerə gəlməsi olduğunu çıkartıyorum mən. Bu da çox tanış bir ssenari: zərbə.
Şübhəsiz ki ölkədə olan bitən hər şey hüquq çərçivəsində, siyasət üzərindən və ya qanunlar üzərindən olmur. STV’nin hüquq orqanlarından daha əvvəl qərar açıqladığı bir ölkədə yaşayırıq, bu belə çox qorxunc, iyrəndirici bir nümunə. Və Fəthullah Gülənin bəzən açıq açıq söylədiyi şəkildə və son çıxışında da eyham etdiyi şəkildə bütünlüklə bir dəyişiklik olacaqsa və bu tək bir seqmentin istəyi istiqamətində olacaqsa buna səbəb zərbə deyilməsin, və Fəthullah Əmi səbəb Çevrilişçilərdən ikisi olmasın? Düşünün. Bu vəziyyətlə ordu tərəfindən edilmiş və edilməsinin hazırlandığı iddia edilən zərbə faktı arasında yeddi fərq görə bilən varsa məncə pis niyyətlidir. Əsl problem, xüsusilə zərbə anlayışının və əlaqəli olanların itin götünden soxulduğu, “xüsusilə günahı qəti olanlar üçün saxta də olsa” etibar anlayışının yerlə bir olduğu bu siyasi və ictimai mühitdə ordudan gəlmiş və ya gələcək bir zərbə bu qədər böyük reaksiyalarla və nifrətlə qarşılanarkən, niyə camaatdan gəlməsinə qəti gözüylə baxılan zərbəyə bu qədər sevimli bir şeymiş kimi yaxınlaşılır? Mən söyləyim, çünki ordu uzun bir müddət siyasəti terrora etmiş olsa da, eyni zamanda başqa şəkildə bir zərbənin qarşısında iştirak edən ən böyük güc idi. Ancaq ölkəmizdə başqa şəkildə reallaşa zərbələr əksəriyyətin dəstəyini arxasında tapması qaçınılmaz olan kəslər və təşkilatlar tərəfindən edilə, “bizim uşaqlar” başı işləyir və bir Türkiyə klassiyi olan ikili standarta gəlirik. Təkrar soruşaq: başqa uşaqlar quruluşun tərəfindən zərbə olur da, niyə sizin uşaqlar quruluşun tərəfindən möhtəşəm intellektual bir səy olaraq məhdudlaşdırılır? Üstəlik bu an reallaşmaqda olan müddəti ehtimalla təqib edəcək bu vətəndaş zərbə çox daha qorxunc, çünki TSKin belə bir mühiti meydana gətirməsi üçün əlində nə olduğu, nə olmadığı müəyyən. Bir dəfə sızıcı qaynağı çox məhdud, kadrolaşma imkanları çox aşağı. Üstəlik arxasında ciddi bir intellektual təcrübə və plan yoxdur. Hanı həm ordunun müasir mənada bir zərbə edə bilməsi mümkün deyil, həm də “hadi edə biləcək vəziyyətdə” deyək, ümumi mənada belə bir zərbəylə həyatlarımızı digər nümunədəki qədər dəyişdirə imkanı yox. Ən ağır işgəncə psixoloji işgəncə, ən ağır dəyişmə fikri dəyişiklikdir. Çünki fiziki işgəncə və inkişaf də dərhal sonra ona görə inkişaf edər. Buna görə Gülən Cemaati’nin etməsi ehtimal olunan bir zərbə ordunun etməsi ehtimal olunan bir zərbədən çox daha çox korkutmalı bizi.
Şəriət gəlir? Gəlməz. Heç bir məskun qəbula dayandırılmayan, arxası ictimai, iqtisadi və intellektual mənada çox doldurulmuş amma vizion olaraq mənasız bir dikdə gəlir. Bizə də bunu demək düşər: tanrı tırtı qorusun.
Yusuf Salman
yusuf.salman @ konseptdisi.com
Qeyd: Ayrılıqda olaraq mövzudan sapma ehtiyacı hiss edib bir nöqtədə baş becerdiğim qisim üçün-normalda çox etmədiyim şəkildə-üzr istəyirəm. Amma məsələ bu.
Leave a Reply